Kristalize zeka, bir bireyin eğitim, deneyim ve çeşitli durumlara maruz kalma yoluyla zaman içinde edindiği bilgi ve becerileri ifade eder. Gerçekler, kavramlar ve kalıplar gibi önceden öğrenilmiş bilgileri sorunları çözmek ve karar vermek için kullanma yeteneğidir. Soyut düşünme ve akıl yürütme yeteneği olan akışkan zekanın aksine, kristalize zeka nispeten sabittir ve yaşlandıkça artar.
Örneğin, bir kişinin kelime dağarcığı, dünya hakkındaki genel bilgisi ve tarihi olayları anlaması kristalize zekanın tüm yönleridir. Yüksek kristalize zekaya sahip bir birey, bilgi yarışmalarında üstün olabilir veya gerektiğinde ilgili bilgileri hızlı bir şekilde hatırlayabilir.
Bir vaka çalışmasında, yıllarını çeşitli tarihi olayları inceleyerek ve öğreterek geçirmiş bir tarih profesörü muhtemelen yüksek kristalize zekaya sahip olacaktır. Birikmiş bilgileri, soruları yanıtlamalarına, olaylar arasında bağlantı kurmalarına ve tarihsel kalıpları etkili bir şekilde analiz etmelerine olanak tanır.
Kristalize zeka ile ilgili bir alıntı, akışkan ve kristalize zeka arasındaki ayrımı ilk kez ortaya atan psikolog Raymond Cattell’den gelmektedir: “Zeka, ilişkileri görme ve algılanan ilişkiler temelinde sorunları çözme yeteneğidir.”
Ayrıca bakınız: Akışkan zeka, Zeka bölümü (IQ), Bilişsel gelişim
(İng. Crystallized Intelligence)