Neden ve Nasıl Daha Fazla “Hayır” Demeliyiz?

          Hayır diyebilmek hem üslup hem de tavır olarak öğrenilmesi gereken temel yaşam becerilerinden biri. Hayır demeyi öğrenmek kendimize bencil olmadan öncelik vermeyi öğrenmemizi sağlar. Hayır demeyi engelleyen psikolojik faktörleri açığa çıkararak nasıl “Hayır” diyeceğimizi öğrenebiliriz. Böylece otantik bir benlik sergiler ve değerlerimizle uyumlu ilişkiler kurabiliriz.

Kendiniz İçin Hayır Diyebilmek

          Macar bir psikoloji profesörü, 275 yaratıcılığı kanıtlanmış ünlü kişinin üretkenliklerini neye borçlu olduğunu araştırmak ister. Bundan dolayı her birine röportaj yapma ricasını ileten bir davet gönderir. Bu kişilerin üçte biri Hayır cevabını verir, üçte biri ise hiçbir cevap göndermez. Cevapların büyük kısmı da sekreterleri tarafından yazılan mesajlardan oluşur. Başkalarının isteklerine “Hayır” diyebilmeleri sayesinde dikkatlerini önemli gördükleri bireysel çalışmalarına odaklayabilmişlerdir. Onları yaratıcı, üretken ve başarılı kılan tam da bu “Hayır” diyebilme becerisidir. Bu sayede onlara saygı ve hayranlık besleriz.

          Her seçim bir maliyet getirir. Her seçim bir teklif, fırsat ya da kişiye “Evet” demek anlamına gelirken birçok başka seçeneğe ve bazen kendimize “Hayır” demek gibi bir sonuç doğurabilir. Buna fırsat maliyeti diyoruz. İstemeden kabul ettiğiniz her durum ilişkinin bozulmasını ne kadar engelliyor görünse de kendinizle kurduğunuz ilişki yani özsaygınız zarar görecektir. Bu nedenle istemeden verdiğiniz her “Evet” kendinize “Hayır” olarak dönebilir. Bunu hesaba katmak için değerlerinize danışmak doğru cevabı vermenize yardımcı olabilir.

Hayır Demenin Psikolojisi

          İstemeden de olsa kabul ettiğimiz her “Evet” duygusal bir kararın sonucudur. Çünkü toplumsal olarak herhangi bir kayıp veya krizle yüzleşme ihtimali bizde korku yaratır. Hayır diyemediğimiz her noktada bu korkuya takılı kalarak karar veririz. Bundan dolayı otantik olarak hayat vermemiz gereken kendi gerçeğimize ihanet etmiş oluruz. Dahası çoğunlukla birilerini kaybetme ve yüzleşme korkusu zihnimizin ürettiği bir yanılsamadır. Aksine ironik olarak insanlara hayır demekte ne kadar maharetli iseniz o kadar saygın biri haline gelirsiniz. Belli ilkeler ve kendi gerçekliğinize saygı duymanın sonucu verdiğiniz hayır cevabı karşı tarafta da saygı duygusu uyandırır.

          Hayır dediğimizde karşımızdaki kişinin bazen ne tepki vereceğinden korkarız. Acaba bize kızacak ya da hayal kırıklığı mı yaşayacak? Ancak onları mutlu etmek adına Hayır diyemediğimiz her durumda karşımızdaki kişinin duygularının sorumluluğunu üstleniyoruz demektir. Hâlbuki her insan kendi duygularından sorumludur. Ancak küçükken bize “Bak, böyle yaparak anneni üzüyorsun.” dedikleri için başkalarının hissettiği zorlayıcı duygulardan dolayı suçlu hissetmeyi öğrendik. Bu düşünce yapısı bizi duygusal manipülasyona açık hale getirebilir. Bundan dolayı karşılaştığınız istek, rica ve tekliflere “Evet” demeden önce kendinize sormanız gereken bazı soruları değerlendirmenizde fayda var.

1. Bunun için şu an da yeterli zaman, enerji ve param var mı?
2. Bunu yapmak istiyor muyum?
3. Bu benim hayatıma bir değer katacak mı?
4. Bu benim değerlerimle örtüşüyor mu?
5. Yalnızca “Hayır” demekten korktuğum için mi “Evet” diyorum?

          Bu sorulardan herhangi birine “Hayır”  diyorsanız vereceğiniz cevaba dair önemli bir ipucu yakalamış olabilirsiniz. Peki, nasıl “Hayır” demeli ki iletişimsel olarak üzerimize düşen sorumluluğu yerine getirmiş olduğumuzu hissedelim?

Hayır Demeyi Kolaylaştıran İletişim Tarzları

• “Teşekkür ederim, ama bu bana göre değil.” Herhangi bir neden açıklamadan da “Hayır” deme özgürlüğüne sahip olduğunuz ilişkiler için kısa ve öz bir yanıt. Böylece karşıdaki kişiden ziyade kendinize atıf yaparsınız. Kişisel algılama ihtimalini düşürmek için bire bir.
• “Bu çok güzel bir teklif ama bu sıralar oldukça yoğun bir tempodayım. Önümüzdeki aya ne dersin? O zamanlar biraz daha rahatım.” Bunu söylemek ve gerekli adımları önünüzdeki ay için atıyor olmak ilişkide olduğunuz kişinin sözünüze olan güvenini artıracaktır. Tam bir “Hayır” demekten ziyade başka ama belirli bir zamana ertelemek aslında “Evet” demek bile sayılabilir.
• “Bu dediğini yapmam şu an için çok zor ama istersen şöyle yapabiliriz.” Yeniden çerçeveleme diyebileceğimiz bu “Hayır” deme tarzıyla istenen şeyi kısmen ve size uyacak şekilde modifiye ederek yerine getirmiş olursunuz. Bu da “Hayır” diyerek aslında hem kendimize hem de karşımızdakine “Evet” demenin başka bir yolu.