Finansal okuryazarlık ve para biriktirmek temel yaşam becerilerinden biri olarak kabul ediliyor. Küçük yaşlardan itibaren çocuklara bu alışkanlığı nasıl kazandıracağımızı düşünüyoruz artık. Çünkü para hayattaki varlığımızı büyük ölçüde belirleyen bir kavram. Ünlü hikâye yazarı Jorge Luis Borges “Var olup olmadığımdan çok da emin değilim. Ben okuduğum bütün yazarlarım; tanıştığım bütün insanlarım; sevdiğim bütün kadınlarım ve de gezdiğim bütün şehirlerim.” diyor. Bütün bunlara finansal birikimlerimizi de katarsak tüm yapboz tamamlanmış olacak. Çünkü bütün bunlar için paraya ihtiyacımız var. Finansal okuryazarlık ve para biriktirmek, bizi biz yapan güçlerden biri.
Finansal Okuryazarlığın Zekâyla Alakası Yoktur
Beklentimizin aksine yüksek IQ’lu insanlar daha fazla finansal sorun yaşayabiliyor. Bir araştıramaya göre, 140 IQ’lu kişilerin %14’ü kredi kartı limitini doldurmuşken, 100 IQ’lu katılımcıların yalnızca %8,3’ü kart limitlerini doldurduğu tespit ediliyor. Uzun vadeli yatırım yapma konusunda da üstün zekâlı katılımcıların zekâlarının hakkını verdiği söylenemez. Genelde daha fazla kazanmalarına rağmen harcama alışkanlıkları ve yatırım kararları konusunda daha başarılı değiller. Birikim yapmak zekâdan çok dikkat ve sabır gerektiriyor.
Benzer şekilde alanında okumuş olmanın da finansal okuryazarlıkla pek bir ilgisi yok. Araştırmacılar, işletme öğrencisi katılımcılara biletleri tükenmiş bir basketbol maçı için bilet başı ne kadar nakit ödeme yapabileceklerini soruyorlar. Öğrencilerin ödemeye gönüllü oldukları miktarın ortalaması 28 dolar çıkıyor. Aynı bilet için katılımcılara kredi kartıyla ne kadar ödeyebilecekleri sorulunca ortalama rakam 60 dolara yükseliyor. Kısa vadede borçlanarak bir satın alma işlemi o kadar normalleşti ki, kredi kartlarıyla yaptığımız alışverişlerde daha fazlasını ödemeye daha çabuk ikna olabiliyoruz. Kredi kartları motorlu testere gibidir. Kullanmaya yetkin biriyseniz zamandan tasarruf edersiniz, bütçenizi yönetmenize yardımcı olur. Ancak bilmeden yaklaştığınızda kolunuz pek güvende olmayabilir.
Birikim Alışkanlığına Dair Bir Hikâye
Bilge bir öğretmenle öğrencisi ormana giderler. Yeni açmış bir fidanın yanında dururlar. Öğretmen öğrencisinden bu zayıf fidanı sökmesini ister. Öğrenci bu görevi kolaylıkla başarır. Sonra, biraz daha büyümüş bir fidanı gösterir ve aynı şekilde sökmesini ister. Öğrenci bu sefer gücünü zorlayarak da olsa yine sökmeyi başarır. Sonrasında öğrencinin boyuna gelmiş bir fidanı sökmesini isteyince bu sefer alet kullanmak zorunda kalan öğrenci yine de sonunda sökmeyi başarır. En sonunda dev gibi yaşlı bir ağacın yanına giderler ve öğrencisinden bunu da sökmesini ister. Elbette öğrenci bunu yapamayacağını söyler. Alışkanlıklar da böyledir. “Ne kadar olgunlaşır ve büyürlerse, kökleri de o kadar sağlam hale gelir ve artık sökemezsin. Alışkanlıklar da böyle gelişirse onları hayatından sökmen o kadar zorlaşacaktır.” Para biriktirmenin alışkanlık haline geldiği bir yaşam içerisinde kredi kartları da motorlu testere gibi işlevi doğrultusunda kullanılabilir.
Yatırım Yaparak Birikiminizi Katlayın
Yatırım yaparken çok kafa yormanıza gerek yok, harcamaya ihtiyaç duymadığınız miktarı seçtiğiniz birkaç hisseye olduğu gibi aktarıp beklemeniz yeterli. Ancak sürekli tetikte bekleyip hisselerin düştüğü anlarda paniğe kapılmanız birikim yapmanızı engelleyebilir. Napoleon, askeri dehayı tanımlarken “Etrafındaki herkes çılgına dönmüş gibi davranırken ortalama hareket etmeyi bilen insan” der. Yatırım yaparken de bu durum geçerli. Ekonomik durgunluk dönemlerinde panikleyip yatırımınızı bozarsanız kısa vadede rahatlarsınız. Ancak uzun vadede durgunluk geçer ve zarara uğradığınızı fark edersiniz. Durgunluk geçtiğinde tekrar yatırıma koyduğunuz para ilk baştaki haline göre sizi geride bırakacaktır. Geçmiş durgunluk dönemlerinde olan durum bu; tarih bunun kanıtı. Mesela 2008 krizi sırasında insanların yatırımlarına müdahalesi 2000-2008 yılları arasında yaptıkları hamlelerden daha belirleyici olmuş. Mevcut düşüşte bekledikleri için uzun vadede toparlayanlar finansal okuryazarlık sınavından geçtiler. Ama panikleyip yatırımlarını bozanların basit bir hesapla zarara girdikleri kanıtlanmış.
