Bu metin understood.org adresinden çevrilmiştir.
Yönetici işlev becerileri bazı insanlar tarafından “beynin yönetim sistemi” olarak tanımlanır. Bunun nedeni, bu becerilerin hedefler belirlememize, planlamamıza ve görevlerimizi halletmemizi sağlamasıdır. Kişilerin yönetici işlev becerileriyle sorun yaşaması, ev, okul ve hayatlarının diğer alanlarını etkiler.
Yönetici işlev becerilerinin üç ana alanı vardır:
- Aktif Bellek
- Bilişsel Esneklik (Esnek Düşünme)
- Öz-denetim
Ve aşağıdakiler dahil pek çok beceriden sorumludur:
- Dikkatini verme
- Organize etme, planlama ve önceliklendirme
- Bir göreve başlama ve tamamlanana kadar odaklı kalma
- Farklı bakış açılarını anlama
- Duyguları dengeleme
- Kendi kendini izleme (ne yaptığını takip etme)
Yönetici işlev becerileri genellikle erken çocukluk döneminden gençlik yıllarına kadar hızla gelişir. Ancak 20’li yılların ortalarına kadar da gelişmeye devam ederler. Çocuklar bir süre akranlarının gerisinde kalabilirler. Ancak gençler ve genç yetişkinler olarak büyüdükçe daha az zorluk yaşayabilirler.
Yönetici İşlev Sorunlarının Belirtileri
Yönetici işlev becerileriyle ilgili zorluklar, insanları farklı şekillerde etkileyebilir. Zorluklar genellikle DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu)’na belirtilerine benziyor. Bunun nedeni, DEHB’nin de yönetici işlev becerileriyle ilgili bir sorun olmasıdır.
Yönetici işlev becerilerinde zorlanan insanlar şunları yaşayabilirler:
- İşleri başlatırken ve/veya tamamlarken zorluk yaşayabilirler.
- İşlerini önceliklendirmede zorluk yaşayabilirler.
- Biraz önce duydukları veya okudukları şeyleri unutabilirler.
- Yönergeleri veya sıralı adımları takip etmekte zorlanabilirler.
- Kurallar veya rutinler değiştiğinde panikleyebilirler.
- Odağını bir işten diğerine geçirirken zorlanabilirler.
- Aşırı duygusal ve bazı şeylere takıntılı olabilirler.
- Düşüncelerini organize etmekte zorlanabilirler.
- Eşyalarına sahip çıkmakta zorlanabilirler.
- Zamanlarını yönetmekte zorlanabilirler.
Yönetici işlev becerileriyle ilgili zorluklar, bir tanı veya öğrenme güçlüğü değildir. Ancak farklı şekilde öğrenen ve düşünen insanlarda yaygındır. DEHB olan herkesin yönetici işlev becerileri ile ilgili sorunları da var. Ayrıca, öğrenme güçlüğü çeken birçok insan da yönetici işlev becerilerinde sorun yaşarlar.
Bu zorluklar öğrenmede zorlanmalarına neden olabilir. Ancak bu durum, bu kişilerin tembel olduğu veya zeki olmadığı anlamına gelmez. Yönetici işlevlerde zorlanan kişiler, en az diğer insanlar kadar zekidir ve sıkı çalışırlar.
Yönetici İşlev Sorunların Muhtemel Sebepleri
Yönetici işlev ve DEHB ile ilgili sorunlara neyin yol açtığına dair birçok araştırma yapılmış ve iki ana faktör bulunmuştur:
1. Beyin gelişimindeki farklılıklar. Araştırmacılar beyinde yönetici işlev becerilerini işlevine bakmış ve bu becerilerde sorun yaşayan insanların beyinlerinin belirli bölgelerinin daha yavaş geliştiğini bulmuşlardır. Bunlar aktif bellek ve duygusal kontrolden sorumlu alanlardır.
2. Genler ve kalıtım. Yönetici işlev becerileri ile ilgili sorun yaşayan kişilerin genellikle ailelerinde benzer sorunları yaşayan kişiler vardır.
Ayrıca, yönetici işlev becerileri ile ilgili sorunlar öğrenme güçlüğü durumunda da ortaya çıkar.
Öğrenme güçlüğü tablosu her zaman yönetici işlevlerle ilgili bir zorlanma olacağı anlamına gelmese de öğrenme güçlüğü çeken çocukların yönetici işlev sorunları olması da nadir bir durum değildir.
Yavaş işlemleme hızı bir yönetici işlev sorunu değildir ancak yavaş işlem hızı yönetici işlev sorunlarına sebebiyet verebilir.
Yönetici İşlev Sorunları Teşhis ve Tedavi Etmek
“Yönetici işlev bozukluğu” diye bir teşhis yoktur. Ancak yönetici becerilerine kapsamlıca bakan belirli testler vardır. İncelenen beceriler şunlardır:
- Dikkat
- Öz-denetim
- Aktif bellek
- Organizasyon ve planlama
- Kavram oluşturma
- Bir görevden diğerine geçme yeteneği
- Kelime ve fikir üretimi
(Çevirinin devamında ülkemizdeki psikolojik hizmetlere yönelik uyarlamalar yapılmıştır.)
Test, birçok öğrenme ve düşünme alanına bakan uygun bir değerlendirmenin parçası olarak yapılmalıdır. Bu değerlendirmeler genelde okullarda ücretsiz olarak psikologlar ve psikolojik danışmanlar tarafından yapılır. Ancak bu tür testleri yapan başka profesyoneller de vardır.
Diğer profesyonellerin yaklaşımları ve tedaviler şu şekildedir:
Bilişsel davranışçı terapi (BDT). Bilişsel davranışçı terapi, insanların olumsuz düşüncelerini olumlu olanlarla değiştirmelerine yardımcı olur. BDT, çocukların düşünceleri ve hisleriyle başa çıkmalarına ve davranışları yönetmelerine yardımcı olur.
İlaçlar. Sadece yönetici işlev becerileri için ilaç yoktur, ancak DEHB için ilaçlar vardır.
Okul rehberlik servisi. Okul psikolojik danışmanları ve okul psikologları, sosyal becerilere ve davranış yönetimine yardımcı olacak stratejiler bulmak için çocuklarla birlikte çalışabilir. Özel eğitim öğretmenleri, akademik, sosyal ve organizasyon becerilerini geliştirmek için çocuklarla birlikte çalışabilir. Davranış yönetim stratejileri üzerinde de çalışabilirler.
Psikolojik Danışmanlık. Bu becerilerinize destek olması için bir psikolojik danışmandan veya psikologdan danışmanlık alabilirsiniz. Bu uzmanlar, akademik becerilerin geliştirilmesine yardımcı olan öğretmenler değillerdir. Bunun yerine, organizasyon ve zaman yönetimi becerileri geliştirmenizde size rehberlik ederler. Ayrıca çalışma becerileri üzerinde de çalışabilirsiniz.
